aco

Retour 

pron. dém.

A. à valeur anaphorique

a. 'cela, ceci, ce'

GarBrunB 277: … non sap ges triar / cals hom fai a honrar; / mas aquo non es senz, / ainz mals enseignamenz

MarcGHP 39,61: … los acrupitz penchenatz / qe tot jorn demandon salutz, / – e demandon aco per ces

PRogN 6,23: ben leu manz n'i aura gelos / que diran ‹Mens e no·n es res›; / no m'en cal ni d'aco no m'es, / qu'ieu me say cossi s'es de liey

PRogN 4,25: E qual joy quiers? – De lieys cuy clam merce. – / Folhs yest. – Per que? – Per Dieu trebalhas te, / ni per aquo… – Fai doncx! – Mas per nien / t'en entremetz…

GirBornS 8,11: – E cum entendra tos mans? / – Ia de so [var. d'aquo] no·t sia

GuirRiqPadenPast 135,23: «Toza, nulhs joys ses lo vostre no·m plai / d'autra del mun, ni dar no·l me poiria.» / «Senher, aquo es aissi quon ieu sai

ComteAmpDeBarthStorIt 185,36: Pero lo Rei e Cicilian traja / Onrat del faitz, che·l publat e·l desert / Defendon ben; d'acho sion apert.

SFoiHA 96: Vilas ag granz, e fortz castelz, / E pelz salvadgas, e noëlz, / … / D'aqo·ss tems que fos mals cembelz / Qe·ill facza·l diables nielz.

SFoiHA 212: Profeira 'ncens al deu Selvan / E preg Diana e·l deu Jan!» / Ill non prezed aqo un can

PrVierge2R 70,23: «Eu soi l'angels Gabriel, / aport vos salut fiel: / Deus descen de sus deu cel / in te, Virgo Maria». / Cum la reina l'enten, / si·l respon tam piamen: / «aco sia au so talent

JaufreB 915: Ans lo segrai senes falida, / Que ja non portara la vida / Si·l trop, d'aco sia segurs.

JaufreB 1832: E cuja l'enaisi cun ven / Ferir, mas aco nu·l val ren

JaufreB 2561: E cuja salir mantenent / Foras, mais aquo non es res

JaufreB 4794: E toletz vos de sun lausar, / Qe aqo no m'a ren qe far

GuerreNavS 4315: E layssatz o estar e d'aquo non vos sia

FlamG 3401: e ja non sabra devinar / per qu'ieu l'avia fait issir / … / E part aco eisorbar l'ai / ab mon aver, tan l'en darai.

FlamG 327: car la nueg jac ab la puncela / e si la fes domna noella, / car d'aquo era ben maëstre

SAlexSuchDenkm 140,553: … ploraray doncs atressi / vostra dolor que ve vas mi.» / La mayre quant aquo auzic / del peregri, so que ac dig / ab pauc non lo anet bayzar

BlandCornH 764: «Das my de l'aiga del paschier.» / Respon G.: «Che de bon talen / Aquo farai jou veramen.»

CoutGontArchGir 7:124,9: … e deu fermar en la man del senhor del feus d'estar a dreyt d'aquela ocayzon… e aquo deu fermar per sa man

1400/01ThesSSpG 41v,11: Empero si lo dich emphiteota volia plus cascun an defalcar, aquo puesca far per son plaser

JustDienneORV 24r,3: et la vec tota saincglienta la testa hunt avia una grant plagia, que dizia que aquo avia fayt lidita Joana

1482/83InjCBarcC 141: si tu me·n fas pagar aquo, mal per tu

1533 Alpes‑M.DocMidiM 607,28: … en disent tallos paraulos que s'en segon: «Que vol dir aquot

b. e a. [+ complément circonstanciel] '[expression rappelant l'action précédente] et ce'

CroisAlbMa 141,12: E lo coms de Tolosa es iratz e dolens, / Ez a dig al Capitol, ez aquo bassamens, / Que al mielhs ques els puescan fassan acordamens

CroisAlbMa 134,8: E·ls Frances se defenden e gieton focs ardens / E grans cairos e peiras, e aquo espessamens

JaufreB 958: Puis part si d'els cochosament / E vai s'en, et aco corent, / De trot e de gran ambladura

JaufreB 5656: Qe·l seina soven ab sa ma, / E·l comanda a Jhesu Crist, / E aqo aitan can l'a vist

JaufreB 4908: E vai s'en aisi totz cochos / Tro qe fo vengutz a la ost, / E passa s'en, e aqo tost.

JaufreB 5188: E vai s'en, e aco desliure, / Per lo carairo mut vias.

JaufreB 8213: E Jaufre, cant o au, sospira, / E aquo greu e de preon

FlamG 459: Tantost con fo nona sonada / tut van manjar et aco pro.

1397LÉtPrGH 11,26a: … ni autra persona, cal que sia, non ausi pategar ni far treuga… sens licencia, voluntat de monsenhor lo senescal sobre dit, et aco sus la pena de esser reputat fals et malvays

1419Pans 5:46,2: yeu… confesse de dever a Jaucelme Bernart de Dieulofes, soes asaber des fl. de monea de Dalphin. E aquo tant per son salari quant per argent de prest.

1429LÉtPrGH 26,32a: an ordenat que del dich sobreplus se pagon a mossenhor de Frejus… florins xʟ… e aquo per la man del dich thesaurier

JustDienneORV 25r,4: Item s'es plaint Johan Ros et Loys Ros… de la Joaneta del Peug que lor a vendut lo pa de ɪɪɪɪ d. ᴠɪɪɪ d.… et aquo plusiors vegiadas

1498Pans 2:249,7: … que sie tengut lodit mestre Davin de donar aldit Bonjues per compliment de la dota la soma de dous sens florins, et aco en debtes o en poussessions

c. a. eis, a. meseis 'la même chose'

GestaKarS 432: e disx ad el: Amic Robert, aquesta obra coyta aytant cant poyras… Et als maystres de la fusta disx atrestal [var. aquo meseys mandec als maestres]

BrevAmR2 1041: Sso que de sa drechur' ay dig / e de son poder es escrig, / aquo eis devetz entendre / e creire, senes contendre, / de la sua savieza

BrevAmR3 9272: La leis doncs amar Dieu manda, / et aquo mezeis comanda / en mans luocs Sanct'Escriptura. / Aquo mezeis vol natura, / …

LibMorZ 454: Maintas vez reprendem fort lo pechant, e nos fam pois aquo mezeus.

ÉvNic3T 126b,26: «E vos, Jacob, al sagrament que fach aves, que·n dizes?» – «Senher, aco mezeys que Abraam avia dig.» – «E vos Ruben?» – «Senher, aco mezeys

ÉvNic3T 94,18: … Mas l'Aut Senhor Adonay, que non vol sufertar encantamens ni l'art del diable, lo desfe tot… per que ieu vos dic aquo mezeis d'aquest, que si de be es, en be demorara e si de mal es, tost s'en ira cum fay lo fum davan lo ven.

LegAurT 86,2: Et adoncas la Regina trames li que gran vilania fasia que tan fezes esperar lo capela… En apres la Regina li trames autre messatge que·l dices aquo meteys.

CensChomM 490: Aisso es lo ces deus anheus de chastel de Chalmellis… Aus Forns: el Mas deus Chalvetz et de las Esclachas aco megeus.

1267/68CConsMontfL J33: Item B. Mazoers 27 s. d'anar quere Mosenhor que vengues al jorn de Riom. Item Johanis lo Bretos 10 s. per aco mezeüs.

LPrivManIC 17,24: Per aqui mezesme volem e mandam: que si alcuns mor sens enfans e layssa sa moller… Aquo mezesme disem se alcuns mor sens moller

d. [+ ben, non] particule de référence dans une réponse affirmative ou négative

GirRoussHo 1616: «Neps, si avem bon plah del rei K.?» / «Per mon cap, so ditz F., quar aquo no.

GirRoussHo 5588: Ieu vul tornar areire vas l'ost K.; / Quar ma molher en meno Franc e Friso.» / E Gilbertz respondet: «don, aquo no.

JaufreBre 4958: «Senher», dis ella, «parletz jen, / Per Dieu e per Santa Maria! / … / «Domna», dis Jaufre, «aquo ben

e. '[identifiant une personne] ce'

SFoiHA 133: Czo 's Dacians cui Deus non guar! / … / Ve·ll vos vengud inz en Agen. / Aqo fo hom, non ag bon sen.

SFoiHA 524: Van i Satir ab Idumeus, / Engl' et Escot ab Canineus. / Saintz Maurizis l'aduiss Thebeus: / Aqo sun homen q'ama Deus.

JaufreB 4265: – Amix, ara·m digatz qi es / Vostra domna, fe que·m devetz. / – Seiner, e nu la conoisetz? / – Non eu. – Aqo es Brunissens

BarlH 43,27: E cant venc al demandar lo nom de la femena… et hom li dis que aco son los demonis que decebon los homes.

f. '[rappelant une subordonnée qui précède] cela'

SFoiHA 142: Con audun q'intra Dacians, / Aqo fo granz gaujz alz pagans

GirRoussHo 1153: Si G. Rossilho de K. tenc, / Quant el no·l volc culhir, d'aquo mesprenc.

BarlH 24,12: … yeu non temi la mort temporal ni la apelli mort, car si m'esdeven morir domens que annaray per la via dels mandamens de dieu, aquo es traspassar de mort a vida

g. si a. non fos 'sans quoi, autrement'

FolqMarsSq 14,48: mas, conqueren ab lauzor / n'a Dieus pres en son labor / mains que ja confessios / no·il plagra s'aquo no fos

h. per a. loc. adv. 'pour cette raison'

JRudP 5‑5a,34: E no say si ja la veyray / Car trop son nostras terras loyn; / Asatz hi a pas e camis, / E per aquo no·n so devis

PVidAv 29,15: Car soi tan pros, per aquo [var. e car] n'ai bon lau / Que sovendet m'en venon messatgier / Ab anels d'aur, ab cordon blanc e nier

GirRoussHo 5681: Belfadieus lo judieus fo demandatz. / Aquo fetz far al rei molt grans pechatz; / Quar dieus n'ama judeu ni so solatz, / E fo empris lo dias que er mermatz / E per aquo fo K. molt abaissatz

GirRoussHo 8827: Or sert G. de cor dieu e cel sui, / Per aquo prec la sancta, ab els s'apui, / Que an ploratz lor pechatz de laigres mui.

JaufreB 1668: … qe de major valor / Sera cant er enabriatz, / Qe per aco s'es estrunatz

JaufreB 5161: A cascun tenia rasun, / Atresi al mal con al bon. / E per aqo tuit cominal, / Gran e bon e petit e mal, / Sun dolen e trist e irat.

LSidRn 6:30b: Per aco so las gens efermas

BarlH 37,17: Son payre deu hom amar… mays cant l'amistat del payre aporta ad home perilh ni escandol, partir la deu de si e trencar. E per aco non ti vuelhas trebalhar en van

LibMorZ 10: Mais alongans lor vida morz desaupuda dessep, e per aquo chascus jorns fai a jutgar coma derrers.

QuinqSeptB 11c,5: … quant li pessa es aissi enoiada e enamarzida que… no·s pot alegrar per negu desieir d'esperital cofort: e per aco, a nos garir d'aquest mal vizi, cove nos a preiar

QuinqSeptB 10a,10: … si·l pietaz de Deu lo salvador no es preiada e requerida. E per aquo nostre Segner coma pius e misericordios essegna nos set peticios contra los set vizis

ÉvNic3T 115a,27: E ieu ay fag be e vos autres mal. E per aco me blasmas?

LegAurT 43,10: E pueys, quant fonc foras, no·s laysset de predicar la fe. E per aquo l'emperayre lo mes en yssilh en una yrla que es dicha Pathmos.

1437LÉtPrGH 28,58a: … per occasion d'alcuns presoniers cathalans que foron a monsenhor Johan d'Arle per lo dit pays demandatz, et per aquo lo dit pays en certa summa d'argent a el si annet obligar…

i. per a. [+ nég.] loc. adv. 'malgré cela'

1423Pans 1:89,1: Car de so que me aves escrich de la quictansa que el lur vol far de la quart que mon oncle avie pres de sa taula, segont que el dis et que era scrich en son libre, ja per aquo non en farien ne mens, car son libre de drech non serie pas crezegut

j. nonostan a. loc. adv. 'malgré cela'

CConsHermDT 34: Ac per sa execusio ᴠɪ s. ᴠɪɪɪ d. No ostant aquo, nos comandava…

k. ses a. loc. adv. 'à part cela, de plus'

AnonKolsenSirv 22,7: Qe ieu non tenc nulhas ves a gazainh. / On bes non es… / Mas ses acho dis lo proverbis…

l. a. es, a. son 'c'est‑à‑dire'

FlamG 463: … / am fruche ques hom trob' en jun, / aquo som peras e cereias

B. sert de base à différents types d'explicitation

a. '[annonçant une proposition substantive qui suit] cela'

RaimJordA 13,21: que ja d'aquo non aia mais duptansa / qu'ieu ja mon cor de lieis biais ni mut

GirRoussHo 6106: Aquo sapchas de cert, que sai en ven, / Ab vos se combatra hui veramen.

BlandCornH 502: Per Dieu, senhors, aquo no sia / Che nos fassas tal desonor, / Car nos morian de dolor!

BlandCornH 2337: Respondet lur cortessament / E dis: «Senhor, aquo my plais / Ardidament che o fassas.»

ÉvNic3T 98c,4: E aquo podem be proar que als dissaptes el fa el nom de diables los sortz auzir

NotRégV 14r,20: E sanct Peire [quant] veira aquo que la m[…]men l'adobo…

b. ab a. que [+ ind.] loc. conj. 'pourvu que'

1178 VillemurLv 1:1b: E si degus dels homes… de Vilamur s'en volio anar vas autra part… que s'en ano vas on se volran… ab tot lor aver, e ab aco que aurio lur deudes pagaz

c. d'a. () que [+ ind.] loc. conj. 'parce que'

GirBornS 25,17: Qu'ela·m fes e·m fai er aver / Cor ses poder, / D'aisso [var. D'aco] c'un pas lai no m'enanz / C'apres no n'ai' a loingnar dos

GirRoussHo 5327: Mas d'aquo tenh mon dan a plus leugier / Que mais i a dels lor mortz a sobrier.

d. d'a. que [+ ind.] loc. conj. 'alors que'

BarlH 22,13: Car el es poderos, si con tu mi as dig, d'aquo que li home non son poderos.

e. per a.… que [+ ind.] loc. conj. 'parce que'

SermArmitSerm 9,18: E per aquo el fo appellaz saluaire, que el era uenguz per nos saluar e gerir.

ÉvNic3T 101a,7: E Cayfas respon: «Senher, per aquo em tug vengut ayssi, que lo volem en cros vezer pendut.»

f. per a. () que [+ subj.] loc. conj. 'afin que'

Serm2ArmitSerm 24,13: e per aiso que non auio las paraulas delz enquantadors, meto las coas e la una aurela… Aiso fau per aco que·l enquantador no las acondormo

BarlH 5,24: Senher, per que mi tenes dedins aquestz murs enclaus… yeu fauc per aquo que tu non veias cauza que ti puesca contrastar

g. per causa d'a. que [+ ind.] loc. conj. 'pour la raison que'

CConsHermDT 28: … fo d'acort en cosolat que enpauzesam una talha, per cauza d'aquo que aviont ny deviont cotar los prevelegis

h. [+ relative déterminative] 'ce'

GuilhPeitP 7,14: A totz jorns m'es pres enaisi / c'anc d'aquo c'amiei no·m jauzi

GuilhPeitP 10,6: adonc esta ben c'om s'aisi / d'acho dont hom a plus talan

MarcGHP D1,10: Lo terminis s'apareilla / de tot aco qe hom vuoilla.

MarcGHP 28,42: … no·m deu esser escura / d'aquo don tan l'ay enquiza

MarcGHP 44,23: Qui depenh la bestia / non es faillitz / d'aquo qu'entendia / de la trairitz.

CercT 4,32: Et a ben poder de donar / D'aqo on me pot enrequir

PAlvF 7,72: apres ma mort / no·m fass' om tort / d'aquo qu'ieu ai ad oblidar

PAlvF 8,48: e mal o fes quar no·l trenqet / aquo que hom porta penden

BernVentA 45,46: qu'era pot ilh be saber / s'es vers aco que·lh dizia, / qu'en terr' estranha·m n'iria

GirBornS 67,35: Ges magra forza l'autrui vis / No m'a, s'ieu m'oblit ni m'esperc / De far aizo [var. aco] c'om mi grazis.

GirBornS 32,45: Per pauc ma bocha no vana, / Si·l cors tan non o duptes, / D'aquo don cossir ades

ArnMarE 218: Mas qui tan com pot fay / D'aco c'a pretz s'eschay, / De qualque poder sia, / Pro es senes falhia.

AimPegSC 52,2: Totz hom qui so blasma que deu lauzar / Lauz' atressi aiso [var. aco] que deu blasmar

ÉvSJeanW 13,29: Cumpra aco que nos a obs al dia festal

GirRoussHo 2897: D'aquo parlet lo reis don plus lhi chau, / De G. s'acosselha, cui el vol mau.

JaufreB 1171: Mas tot aqo qe tout lur as, / Aixi co presist, lur rendras.

LibDivAmR 115v: De cui crezes nos aia donat esser, ni aco ques em?

BarlH 1,10: E domens qu'el vivia aysi dousament el ioy et el delich d'aquest mont, que avia aquo que si volia…

PassS 691: Pensem d'aco que avem a far.

LibMorZ 165: Aquo qu'es estrain plaz mais a nos; aquo qu'es nostre, mais als altres.

LibScintW 29D,8: Qui fai lo be que pot faire aura aco que deus li promes.

LibScintW 19E,12: e tot aquo que nos fam ses charitat, no nos profeita

QuinqSeptB 9d,23: … fai li cobeitar a l'home e voler aco que non deuria

QuinqSeptB 9d,20: ventres replez e farsiz de grans viandas s'eslaissa plus tost en las temporals chauzas dont il aia aquo que vol

ÉvNic2SuchDenkm 391,10: Que lo non es veritat aquo, de que aves paor.

ÉvNic3T 112d,26: Aco que escrich es escrich sia.

1389Pans 2:99,16: Ayso es aquo que ha agut Alessi Deydier de Ferrier Vielh.

LRecAutOR 58: Memoria sia d'aquo qu'ave. pres de Guito de Sanias…

i. a. meseis () que 'la même chose que'

BrevAmR2 1199: quar, seguon vera sentencia, / aquo mezeis que·l paires es / es le filhs e res als non ges

BrevAmR2 2397: devetz encaras mai saber / qu'om pot aquo mezeis voler / que Dieus vol…

ÉvNic3T 126b,26: «E vos, Jacob, al sagrament que fach aves, que·n dizes?» – «Senher, aco mezeys que Abraam avia dig.»

j. [+ adv. de lieu] '(tout) ce qui est [dans un lieu]'

RecVétPrW 3,4: Ez ·ɪ·a clova d'autre uou metes sus aqel uou. Ioignes l'una clova ab l'autra de la clara de l'uou qe si tenga e non escampe aquo dins.

RecPharmB 29: … e fundut que cie, fai ho pauzar per ·j· jorns [sic] e trobaras aquo desus tot clar, e faras ho bolhir tro sie cueg

NotRégV 2r12: E faut que lo trovat tengo d'ajua der[e] jusquas an aquo de[van]

k. [+ complément adjectif] '(tout) ce qui est…'

PAlvF 11,24: mas huey oblidon aquo d'ier

VertCardR 805: Aissi fort al autrui s'aten / quez aquo sieu ten a nien.

RecPyrB 462: … talha li lo cuer tot entorn aytan cant dura la cava e aco poyrit, e fay tot entorn del mal reguas am ·ɪ· fercaut

l. a. petit que 'le peu que'

PCardV 21,24: qu'ades servon de bon cor e de grat / d'azo [var. d'aquo] petit que·l ric lor an laissat

BrevAmR2 1320: … / li doctor aichi respondo / d'aquo petit qu'en entendo: / …

BrevAmR2 8626: … mas nos en dizem / aquo petit qu'en entendem

m. a. [de…] 'propriété rurale, terre(s)'

v. 1120 AlbigeoisChartPrB 20,36: et aun i donat tot aquo d'Aurllac, l'alo qu'ell i avio ni om de llor…

12e s.CartRichR 92,16: Et a en deslioure la quarta part de la thascha de Combas… ·ɪ· denier de W. Gontier d'aquo dal Montellet; ·ɪɪɪ· deniers de Garnier Coiro, d'aquo de sotz Tuella…

12e s.CartRichR 92,21: L'oucha de la Valleta d'en Peiron Rollan es a gatje per ·xx· solz; li tascha els medesmes l'a a gatje; aquo delz Fabres de fora Barre, e aquo de Giraut Blanc dal pe de Tuella es en gatje per ·ᴠ· solz

v. 1155 RouergueChartPrB 75,4: En aquo d'en Folco, eissament l'alo, et ella tenedo delz Gof, lo cart e·l deme.

v. 1180Pans 1:10,19: e l'ortz vielz, e·l fieus que a en W. Girautz e sa moiller, per lo don, a Bouzezon, e aquo de san Paul e de san Restezun, e·l gazainz d'Estaignol…

CensChomM 702: Item Laurens de Jabreyl ɪɪ sol. et ᴠɪ d. per la vestizo que fay d'aquo de Thacha.

LRecAutOR 13: It. pl. Beinet de Ribas de aquo de Chastanat de segal ɪɪ ctes

n. a a. de, en a. loc. prép. 'chez [sens locatif ou directionnel]'

1360/61CConsAlbiV2 1:15,159: … a Bayona, afanaire, per ɪɪ necz que era estat deforas an [éd. a 'n] aquo d'en Johan Adhemar… que·l trametiam letras claussas que·ns avizes dels enemixs…

1381/82CConsAlbiV2 2:53,925: a Bernat Selas e a Guiraut Viguier per portar los dichs torns an [éd. a 'n] aco de Emeric Fabre, pechayrier, per saudar e per adobar las dichas canals ɪɪ s. ᴠɪɪɪ d. ma.

JustDienneORV 12r: … per so que avia amenastz las giens de mosen lo seneschal an aquo de la Sebelo, et ayso fo lo ɪɪe jour de febrier… an presensa de Guilliem…

JustDienneORV 16r,2: … que el era unnc jour que non li sovent an aquo de la Maracda, et eront en lodit ostal…

JustDienneORV 27v,2: Item plus que volia vostar la dagua ad Antoni, son fraire, et apres lo seguia per la viala tant que si garic an aquo de Johan Ros.

1498Pans3 sans contexte

o. a. de loc. prép. 'chez [sens locatif ou directionnel]'

CConsAlbiV 215: It. lo dia desus, era vengut lo Senescalc de Janes & avia nos mandat que·lh aguessem ɪ bon hostal, e fo mes aquo de Me Isarn Bartes

1379 Saint‑FlourDAOA 256b: fo despendut a quo de P. Esclavi… quant fo faita la chercha dels arneis, xɪɪɪɪ s.

1411 B.‑AlpesDocMidiM 210,85: Item, que an despendu li vaylet aquo dal grant Guilhem, s. iij 1/2.

1411 B.‑AlpesDocMidiM 213,154: Item, per quinje cartalest de vin preses aquo de la Bastiera, ay paya sous sieys, deniers tres.

1419Pans 2:126,34: A 23 de may, Johanin que avie lo bastart a quo de mon compayre Inbert lo barbier, e hesta a quo de sen Johan de la Cors, deu per ɪɪ canas ɪ pal 1/2 del vert gay de la Roca…

1428/29CVFerr2T 389,1: Plus… li fos liourada sa despensa fayta per luy… per los ᴠɪɪɪ jours que demoret ayssi aquo de Johan Chavanhac

CConsMontV2 339: … fouc paguat a me Johan Grandi, peyria… per adobar l'angla del masel d'aval, dauz aquo de [éd. d'auzaquo de] G. R.…

LJFazyM 82: … e los sinq m'a beyla sobre Johuan Gros… de que m'a beyla la quarto, qu'es aquo de mestre Antoni Vacerot; e deou peyar aqueous sinq florins a Sant Luc venent

1494 Saint‑FlourDAOA 256b: al sopar quant foguen vengutz a quo del baile me Ge Jabre…

p. a. de loc. prép. '(tout) près de'

1360/61CConsAlbiV2 1:11,121: lo dia desus, per ɪɪɪɪ omes que avian estat a raustar aquo dels ostals davant Tarn…

1391 Saint‑FlourDAOA 256b: per lo jornal de ɪɪɪɪ manobras que los cossols tengron a co de l'ostal de Pebrac per causa de adobar la chalssada que passa sots lo mur, ɪɪɪ s. ᴠ d.